KUNAMA GRAMMAR
Ffa. 1
Kunama Ngela Grammatika Kosada Kosasa:
I)-. Kunama ngela, kuname, bubingnge tabila ellokabu kalattanasi, Kunama ngela anada
kakosasa katakena kogoshake; oinabu, Kunama ngela anadiabu, tenggenebu konnema, kodoromana; tenggenebu kodamana; tenggenebu kolattanadadana.
II)-.Tenggene: aura kisha damingkishae; okotenggenemma, ngallia kosaia, manata
manata kishoma;
Ngela damanenae, laga sasa ngele bubie onnama damane:
Ime:
1)-. Kide; names; concrete nouns: e., g.: ita, tabila; aia; suba;
2)-. Kidude; aba, ena, unu, kime, ame; eme; ime; kime; ame; eme; ime;
3)-. Hede; abstract nouns: e., g.: laueta; sana; godda; susa; suda;
4)-. Tafe: hama; mema; haiokoma; taggima; gera; eteta;
5-. Aurafune: a)-.
b)-. Fanaka Aurafuna, ngkaddi: babara, tamma, sellasi;
ch)-. Abbara/Manata/Sabbata Aurafuna, aishisi: abbaria, manatia,
sabbatia;
d)-. Suluba Aurafuna, aishibbu: sandabu; masabbu; urbunanabbu;
e)-. Uaga Aurafuna: ngkalle: baddala; shuttala, olkomala; ;
f)-. Tabila Aurafuna: ngkedibu: takabbu, takittabu, tartibabbu;
g)-. Aure: kosa; ina; mina;
Kunama ngela anadiabu:
a)-. udabbuna;
b)-. mabbuna;
ch)-. talabbuna;
d)-. goronggorabbuna kodama; oijnabu lattoana okodoka kishanadada.
Kokalasi:
a)-.Udabbu kodama: ma; mabusa; bimbila; Barentu; Biara;
b)-. Mabbu kodama:jagaba; jiba; jejjera; jambila;
ch)-Talabbu kodama: .nna; nnassi; nnakeda; nnoka;
d)-. Goronggorabbu kodama: ngada; ngeda; ngora; ngonga;
III)-. Kunama ngela alfabeta maoikede, (vowels), okolattama kokaloka kokokidame;
ide ime kussumoke, (5): a/A; e/E; i/I; o/O; u/U;
Ff. 2
Ingglisa ngela alfabeta maoikede, Kunama ngelam innamme:
w/W; (uu); Kokalasi: window;
y/Y; '' duty/fly;
Nna alfabete barename, Kunama ngela alfabetenume; ide, Kunama ngela
kogoshamme, aishisi: “u“ ellokana, “ i“ ellokana kinnake;
oinabu , Kunama ngela, “u u “ 2-na , “i“ abarmana kogoshamme.
IV)-. Tukune alfabetenumeki, alemate/milikkite/simbole,laga sasa ngele bubie nafong
kikame;
Ime:
Kokalasi:
Ć = |
Ċa; |
Ń = |
Ńada |
Ś = |
Śaia; |
M.A. (maida abbareda):
Kunama ngela, nna tukunenae udabbu, aurie, alfabeta shadiokebbu, shos kilatta
kikana;
Kokalasi:
cha;
ngada;
shaia;
V)-. Kunama ngela alfabeta matomena (consonants), okolattama kokaloka kokokidame;
ide imena shebanala sattoke, (13):
b/B.; |
d/D.; |
f/F.; |
g/G.; |
h/H.; |
j/J |
k/K |
l/L |
m/M.; |
N/N.; |
*r/R.; |
s/S.; |
t/T.; |
|
Ffa. 3
Kunama ngela, nna alfabetenae kogoshama/kogoshana, Ingglisa ngelana, ngelellena
aure kilattamokala.
VI)-. Kunama ngela, aurie manata angngade, ola lattabu elloka kokolattaiana, ukuna
tikokabbu manatia kinatauana; oinabu auroae manata angngada kosama ,
lattabunumeki, ukuna tikabu , (accentbu), kinatauama.
Kokalasi:
aba, = I; àba = to conduct/lead;
-cha, = death; `cha = food;
-dada = neklace; /dada = help;
-foda = to talk excessively; <foda = to drill through;
-goda = to sit doiwn; /goda = kind of bush;
lila, (-lila) = oil;
lila, (li:la) = famine;
lila, (`lila) = to fasten tightly;
/ma = tooth; `ma = to love;
-sasa = to teach/to instruct; sa/sa = large/spacious;
<ta = dog; `ta = to put in/to
Ffa. 4
Nna, FACEBOOKla “16 DECEMBER 2017, ARTE MAILAM FBdab“ kolattama lattena, ola latti latta, “HAWA KABBADOda“ kokidama kishaiana, latti latta shadioa, Kornelios Adolay Osman ainioka kishama lattoakn keka kotakke; oinabu, unusi kodana aura ekkena:
“aba siasatabu targanamandakin, aba ekkena ananga ngela Kunama lattoa nakosasaki, natakki targanakeda“; lakin, nna lattena kosam mantima kulabu, Kunama ngeloa latta kullu kullu nitakemma nishamoa kotakke.
Ame, lattea damanela fogada arte maniteke; Kunama ngela, aura nuda nokotokonomokoabbu nilatta gongkeditta, kosasa nokosasamabbunume; (scientifically ), Oinabu, Kunama ngela, kotokonokabbuditta kosasa nokosasa nitakema ninamme.
“Scietifically“, manatia “Logically“.
Nna Kunama ngela damane kosadenalle manitema fogade:
1)-. Kunama ngela kodama kokala lattabuna okodoka kolattamma kishaia fogada;
2)-. Kunama ngela alfabetitte nafodaka fogada; e., g.: “W, = u, u“;
“Y = i“;
3)-. Kunama ngela aure manata, ukuna tikabuditta ,(accentbuditta), lattabu
darabeda, fogada; oinabbu, ame malattamoa kikida kintiki, fogade kitake;
fogadange ninitea asasa.
4)-. “Tenggene“, okotenggenema auroaette ellala kokolattamma kishaia, fogada.
Nnalle, siasatea faloa alilimme, Kunama ngela ishamabu lattoaditta.
Ffa. 5
Kiddade:
Minta latte: Udumala latte:
kdud., 1-da.;
kdud., artd.;
|
Kiduda ellidda, (singular pronoun); Kiduda artidda (plural pronoun); |
hd., 1-da.;
hd., artd.; |
Heda,(abstract noun), ellidda; Heda, (abstract noun), artidda; |
Tfa., 1-da.;
tfa., artd.; |
Tafa elidda, (singular adjective);
Tafa artidda,(pluiral adjective); |
aurfna.;
abr./mnt.,
sbt., aurfna
fnk., aurfna.;
uag., aurfna.;
tbl., ,aurfna.; |
Aurafuna, (adfverb); Abbareda/Manata, (adb´verb of reason)
Sabbata aurfna;e., g.: abbaria, manatia...
Fanaka aurfna, (adverb of time);
Uaga aurfna, (adverbof place)
Tabila aurfna, (adverb of manner/mode) ; |
Ffa. 6
aur. |
Aura, (verb); |
B1-na.;
B2-ma.;
shsm., aur.;
shsmm., aur.; ism., aur., gt./mn.;
ismm., aur.; gt./mn.; |
Buluka ekkena aura, (Group-One verb);
Buluka abarma aura, Group-Two verb);
Shasuma aura,(transitive verb);
Shasumma aura, (intransitive verb); (active form/voice);
Isanamma aura gata/mena; (passiive form/voice); |
Ffa.7
Tama nnalle, Kunama ngela damane kosamaki, fogade manite masokema targada kinti:
Latte: Tenggene: Kosade:(language analyysis):
Ay |
kosi-ma; |
kosi-: B1-na., aur., shsmm., ismm., aur., gt./mn.; ma; aur., ant., |
fanakala |
fanaka-la; |
fanaka-: hd., 1-da. |
Kunama |
|
shr., udkd.; |
tummada |
|
hd., 1-da.; |
bagana |
|
kd., 1-da.; |
nano. |
na-no; |
na-: kkl., tfa., 1-da.; no; |
Kunama |
|
tfa., 1-da.; |
samala |
sama-la; |
sama-: hd., 1-da.; la; hd., ant., |
Kunama |
|
tfa., 1-da.; |
tummada |
|
hd., 1-da.; |
kosaladana, |
kosalada-na |
kosalada-: hd., 1-da.; na; hd., ant.,; |
komodana |
komoda-na |
komoda-: hd., 1-da.; na; hd., a
|
Ffa.8
kiko |
ki-ko |
ki-: ka 3-ta., 1-da., aur., drngd., klt., ko: B1-na., aur.; |
gosuma |
go-su-ma |
go-: B2-ma., su-: agst.; ma; ant. |
nano. |
na-no |
na-: kkl., tfa., 1-da.; no; kkl., tfa., ant.; |
inkano |
ngka-no |
ngka-: kkl-. Tfa., 1-da.; no; tfa., an..; |
osamiyette |
o-sa-miye-tte; |
o-: ka, 3-ta., aur., drngd., klt.; sa-: B1-na., aur., mie-: au., agst.,/ka 3-ta. artd.; inakud.; tte; aur., ant.; |
iwiki |
i-ui-ki; |
i-: ka 3-ta., 1-da.; ui-: B1-na., aur.; ki; au., ant.; |
katak |
ka-tak |
ka-: ka, 1-na., artd., aur., drngd., klt.; tak; B1-na., aur.; |
kainamma |
ka-ina-mma; |
ka-: ka 1-na., artd., ina: B1-na; mma; aur., ant., |
adabvette |
adab-ie-tte; |
adab-:hd., 1-da.; ie-: hd-, agst., tte; ant. |
kotaytaki |
ko-taita-ki |
ko-: ka, 3-ta., 1-da.; taita-: B1-na.; ki; aur., ant.; |
Kunama |
|
tfa., 1-da.; |
tummadana |
tummada-na; |
tummada-: hd.1-da.; |
dannodasiyla |
dannoda-si ya-la; |
dannoda-: hd.,1-da.; siya-: hd., agst.; la; hd., ant., |
baya |
|
tfa., 1-da.; |
Ffa.9
Latte: Tenggene: Kosade:
Kishana |
ki-sha.na; |
ki-: ka,3-ta., 1-da., |
nano |
na-no-su-ma; |
mayda |
suma |
'' |
kishana. |
kokelossi |
kokelo-ssi; |
kokelo-: hd., 1-da.; ssi; hd., ant., |
kakasiya |
ka-kas-ia; |
ka-: ka 1-na., artd., aur. drngd., klt.; kas-: B1-na., aur.; ia; aur., ant.; |
anda.; |
|
tfa., 1-da.; |
mayda |
|
hd., 1-da.; k |
kishana. |
ki-sha-na; |
ki-: ka 3-ta., 1-da., aur., drngd., klt.; sha-: B1-na., aur.; na; aur., ant.; |
Pietro Ali Ummat.
Berlin 05.01.20118.